JERZY GROTOWSKI
Jerzy Grotowski urodził się 11 sierpnia 1933 roku w Rzeszowie, jako syn Mariana Grotowskiego i Emilii z Kozłowskich. Jego ojciec, inżynier-leśnik, był zarazem artystą-malarzem, matka – nauczycielką. To ona wychowała synów: Jerzego, i starszego o trzy lata Kazimierza, kiedy ich ojciec wyemigrował. Dzieciństwo Jerzy Grotowski spędził w Rzeszowie i Przemyślu, okres wojny, razem z matkąJerzy Grotowski i bratem, we wsi Nienadówka pod Rzeszowem. Tam rozpoczął naukę szkolną, którą ukończył w Szkole Ćwiczeń przy Liceum Pedagogicznym. W roku 1951 zdał maturę w Krakowie, w Liceum Ogólnokształcącym, przy ul. Kochanowskiego 5, które w 1953 przyjęło imię Jana Kochanowskiego a w 1968 przeniosło się do Nowej Huty. We wrześniu tego samego roku zdał egzaminy do Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Krakowie i został przyjęty na Wydział Aktorski, który ukończył w 1955 roku. W czasie studiów był jednym z najaktywniejszych uczestników ruchu naukowego trzech działających wówczas uczelni teatralnych. Rozpoczął także działalność publicystyczną na łamach czasopism krakowskich.
Od sierpnia 1955 do września 1956 odbywał studia reżyserskie w Gosudarstwiennym Instytutie Tieatralnogo Isskustwa im. Łuczarskiego w Moskwie pod kierunkiem Jurija Aleksandrowicza Zawadskiego. Latem 1956 roku rozpoczął studia reżyserskie w krakowskiej PWST. Zadebiutował jako reżyser w kwietniu 1957 roku przedstawieniem Krzesła Ionesco w Teatrze Starymw Krakowie. Podjął również współpracę z Polskim Radiem, reżyserując kilka słuchowisk (m. in. staroindyjski dramat Siakuntala). W październiku 1960 r. otrzymał dyplom w zakresie reżyserii dramatu. Po kilku autorskich przedstawieniach w Teatrze Starym (Wujaszek Wania Czechowa, Bogowie deszczu Jerzego Krzysztonia) objął kierownictwo artystyczne Teatru 13 Rzędów w Opolu i, razem z Ludwikiem Flaszenem, utworzył tam teatr awangardowy, nazywając go w roku 1962 Teatrem Laboratorium. W związku z likwidacją placówki w 1965 zespół przeniósł się doJerzy Grotowski Wrocławia. Tutaj powstały dwa przedstawienia, które przyniosły Grotowskiemu, i Teatrowi, światową sławę: Książę Niezłomny wg Calderona-Słowackiego (1965) i Apocalypsis cum figuris (1968). Teatr Laboratorium odbył kilkanaście poważnych tournee zagranicznych i brał udział w wielu najbardziej prestiżowych festiwalach teatralnych.
W roku 1986 w Danii i Stanach Zjednoczonych ukazała się książka Jerzego Grotowskiego Towards a Poor Theatre z przedmową Petera Brooka (w ciągu kilku następnych lat wydano ja w kilkunastu krajach – z wyjątkiem Polski). Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Grotowski, rezygnując z tworzenia przedstawień teatralnych, sformułował nowy program nazywany „teatrem uczestnictwa”, „Kulturą czynną”, „parateatrem”. Z tego okresu warto wspomnieć choćby: Święto, Special Project i Przedsięwzięcie Góra. W roku 1976 Grotowski rozpoczął kolejny program nazwany Teatrem Źródeł, będący z założenia doświadczeniem transkulturowym. Realizował go głównie w Brzezince i Ostrowinie koło Oleśnicy, ale podejmował także wyprawy badawcze do Indii, Nigerii, Haiti i Meksyku. W okresie stanu wojennego opuścił Polskę i związał się z Columbia University w Nowym Jorku jako „profesor of drama”, a później z Uniwersytetem Kalifornijskim (School of Fine Arts UC Irvine). Tutaj rozpoczął realizację kolejnego programu: „Dramat Obiektywny” (Objective Drama”).
W roku 1985 wyjechał Jerzy Grotowskido Pontedery (Włochy) gdzie z inicjatywy tamtejszego Ośrodka Badań i Poszukiwań Teatralnych powstało Work Center of Jerzy Grotowski – Centro di Lavoro di Jerzy Grotowski. Znane choćby z prac o charakterze międzynarodowym nad programem artystyczno-badawczym „Sztuki Rytualne” (Ritual Arts). Wykładał na wielu prestiżowych uczelniach całego świata. Był jednym z trzech Polaków, obok Adama Mickiewicza i Bronisława Geremka, którym powierzono stanowisko profesora Collège de France. Wielu zarzucało Grotowskiemu szamanizm, pozowanie na guru i proroka. Jednak ci, którzy poznali go osobiście, wspominają jako ciepłego i serdecznego człowieka. W jego spektaklach najważniejszą rolę odgrywały emocje, które powstawały między artystą a widzem – tekst oraz aktora uważał za sprawę drugorzędną.
WAŻNIEJSZE NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
- 1971 – tytuł profesora zwyczajnego w École Supérieure d’Art Dramatique w Marsylii
- 1972 – Nagroda Państwowa I stopnia w zakresie sztuki za działalność twórczą w Teatrze Laboratorium na polu inscenizacji i badań nad sztuką aktorską. Dyplom Zasługi przyznany przez Muzeum Narodowe USA za wybitny wkład w rozwój teatru światowego
- 1973 – utworzenie w Nowym Jorku Amerykańskiego Instytutu Badań i Studiów nad Dziełem Jerzego Grotowskiego w celu upowszechniania w USA artystycznych odkryć i idei Grotowskiego – doktorat honoris causa uniwersytetu w Pittsburgu
- 1975 – nagroda miasta Wrocławia za działalność twórczą w dziedzinie teatru
- 1985 – doktorat honoris causa uczelni Dr Paul University w Chicago
- 1991 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
- 1997 – profesor Collège de France
- Życiorys twórczy Jerzego Grotowskiego jest też na stronie culture.pl oraz na stronie Instytutu im. Jerzego Grotowskiego