Istota szkoły
Szkoła jest w moim rozumieniu zinstytucjonalizowanym typem działalności mającym na celu przekazywanie uczniom niezbędnych w danej kulturze wartości, umiejętności oraz wiedzy. Jest miejscem, w którym zachodzi zewnętrzna ingerencja w rozwój i stymulacja tego rozwoju, zgodnie z założonymi, przyjętymi oczekiwaniami społeczno-kulturowymi, tworzącymi ten kontekst.
Kształcenie szkolne jest podstawową instytucją edukacyjną spełniając funkcje: rekonstrukcyjną, adaptacyjną i emancypacyjną. Funkcja rekonstrukcyjna szkoły polega na zorganizowanym odtwarzaniu kultury uniwersalnej i narodowej oraz na przekazywaniu jej wychowankom i na odtwarzaniu struktury społecznej. Funkcja adaptacyjna szkoły polega na wprowadzaniu ludzi w role społeczne i zawodowe, które zastali i które są do objęcia oraz polega na takim prezentowaniu obrazu zastanego świata, aby wychowankowie uznali istniejący porządek za dobry, albo konieczny i niezmienialny. Emancypacyjna funkcja szkoły polega na przygotowaniu ludzi do ustawicznej pracy nad sobą, prowadzącej do przekraczania narzuconych ograniczeń i do uczestnictwa w zmienianiu bliższego i szerszego otoczenia na lepsze, doskonalej urządzone.
Szkoła powstaje z interakcji dzieci i dorosłych, przy czym ci drudzy – nauczyciele i rodzice – a więc jako bardziej doświadczeni i kompetentni uczestnicy danej społeczności, pełnią główną rolę w transmisji podstawowych wartości kulturowych, wiedzy i umiejętności.
Szkoła stanowiąc integralny element społeczności jest dla każdego jej uczestnika miejscem życia, bo spędza w nim znaczną lub znaczącą część dnia/dni oraz miejscem ważnej dla niego działalności. Jest ona i dla dzieci i dorosłych (nauczycieli) ważnym środowiskiem ich osobistego rozwoju. Każdy z uczestników wnosi w nie – jako indywidualna osoba – swoją własną logikę życia, swoje dotychczasowe osiągnięcia i swoje możliwości, te które zaczęły się już rozwijać i ujawniać oraz te, które stanowią o jego potencjale rozwojowym, ale jeszcze nie ujawniły się. Szkoła powinna więc stanowić wspólnotę – bo jest miejscem samorealizacji poszczególnych osób, i nie tylko dzieci (ucznia), ale także dorosłych (nauczających).
Ponieważ szkołę należy traktować jako miejsce życia, działania oraz rozwoju wszystkich jej uczestników, zatem jej organizacja musi respektować pewne ogólne prawidłowości charakterystyczne dla życia człowieka w ogóle, jak dążenie do nawiązywania bliskich, intymnych kontaktów z drugim człowiekiem, dające poczucie bezpieczeństwa oraz potrzebę do samostanowienia, dające poczucie autonomii,jak również prawidłowości charakterystyczne dla poszczególnych faz rozwoju (zgodność z logiką działania w danym okresie życia człowieka – tak dziecka, jak i dorosłego).
Sensem istnienia szkoły jest wspieranie istniejącego u każdego człowieka dążenia do samorealizacji. Zatem szkoła, przyczyniając się do rozwijania indywidualności człowieka, powoduje, iż każda osoba może być „społecznie użyteczna”. Oznacza to, że osoba ta dopiero wtedy ma szansę wnoszenia swojego osobistego wkładu w życie całej społeczności, bądź w życie poszczególnych jej komórek, kiedy jest „kimś” – jest indywidualnością.
Samorealizacja ujawnia się u każdej osoby w dążeniu do nabywania nowych kompetencji i chęci do uzyskiwania mistrzostwa w ich zakresie. Kompetencje te dotyczą:
- coraz lepszego poznania samego siebie,
- odnajdywania swojego miejsca pośród innych ludzi w różnorodnych układach społecznych (krąg rodzinny, rówieśniczy, przyjacielski, towarzyski, zawodowy),
- umiejętności tworzenia innym ludziom kontekstu dla ich rozwoju (swoim dzieciom, rodzicom, przyjaciołom, uczniom, podwładnym, szefom).
Relacja łącząca nauczyciela i ucznia powinna mieć charakter dwupodmiotowy. Interakcja edukacyjna zachodząca między nimi powinna przybierać postać wymiany (informacji, emocji, usług i dóbr), wzajemnego wpływu (modyfikowania własnej linii działania pod wpływem linii działania partnera) oraz naprzemiennego wkładu (wnoszenia swojego wkładu w pewnym rytmie uwzględniającym rytm partnera i stwarzanie mu miejsca i czasu na wniesienie swojego wkładu). Interakcja ta ma więc charakter dwukierunkowy ( nauczyciel – uczeń oraz uczeń – nauczyciel).
Jedną z płaszczyzn relacji między dzieckiem a dorosłym w szkole jest relacja nauczania, czyli transmisji wiedzy i umiejętności, a poprzez to podstawowych wartości kulturowych od osoby bardziej kompetentnej do osoby mniej kompetentnej. Ze względu na wiek dziecka i powiązaną z tym zmianę jego kompetencji (ich liczby, zakresu i jakości) relacja ta powinna ulegać ewolucji w czasie pobytu ucznia w szkole – od relacji asymetrycznej (z przewaga nauczyciela), poprzez symetryczną do asymetrycznej (z przewaga ucznia).